Pyke Koch, een van de belangrijkste schilders in de gehele geschiedenis van het magisch realisme. Ook wel bekend onder het fantastisch realisme. Geheel in stijl van de schilder, heeft hij daar zelf een hele aardige definitie van bedacht:
“Wat is magisch realistisch. Dat zijn situaties die wel mogelijk zijn, maar niet waarschijnlijk. Situaties die in ons altijd een gevoel van raadselachtigheid opwekken.”
Hij werd geboren als Pieter Frans Christiaan Koch. Maar gebruikte als artiest de Engelse naam: Pyke.
Pyke Koch is merkwaardig aan zijn kunstenaarsbestaan begonnen. Hij stond op het punt om af te studeren in de rechten. Maar door diverse omstandigheden. Heeft hij op een bepaald moment besloten: Ik word schilder. Zonder ooit zijn doctoraalexamen af te leggen. Hij heeft er niet meer naar omgekeken en de rechten gelaten voor wat het was. De rest van zijn leven bracht hij door als schilder.
Als gevolg van Kochs perfectionisme is zijn oeuvre in aantallen niet erg omvangrijk. Hij vernietigde werk dat niet aan zijn eisen voldeed en hij simpelweg niet goed genoeg vond. Door zijn virtuositeit en het intrigerende evenwicht tussen vorm en inhoud blijft het echter relevant.
Toch is Pyke Koch een van de belangrijkste vertegenwoordigers van het neorealisme in Nederland. Hij heeft een klein maar unieke collectie nagelaten bestaande uit ongeveer 120 schilderijen.
Grote kunstmeester van de Nederlandse schilderkunst
Het plaatst Pyke Koch naast de grote kunstmeesters van de Nederlandse schilderkunst. Zijn werk is vertegenwoordigd in de meest vooraanstaande collecties in Nederland maar ook in Europa en de rest van de wereld.
Terugkijkend kan hij worden gezien als een van de belangrijkste Nederlandse schilders van de twintigste eeuw. Zijn kunst is indringend en rijk geschakeerd. Uitdagend, hard, maar ook vol ironie en humoristisch, en soms sentimenteel en vol tederheid. Enerzijds weerspiegelt het de complexiteit van zijn karakter. Maar anderzijds daagt het door zijn gelaagdheid en dubbelzinnigheid. De eenduidige enkelvoudige autobiografische interpretatie uit die auteurs vaak aan zijn schilderijen geven.
De Italiaanse Renaissance had een grote invloed op zijn werk.
Hij vond het kunstwerk veel belangrijker dan de maker. Die moest als het ware achter zijn werk verdwijnen en geen dwingende betekenis opleggen. Er moest en zal ruimte zijn voor de interpretatie en de beleving van de toeschouwer. Waarbij de kunstenaar ondergeschikt is.
Artistieke overtuiging
In overeenstemming met deze artistieke overtuiging vermeed hij de publiciteit. Vaak was hij zelfs niet eens aanwezig bij de opening van tentoonstellingen waaraan hij deelnam, en gaf zelden interviews. Bij een eerste ontmoeting maakte hij eerder de indruk van een introverte kunsthistoricus dan van een raadselachtige kunstenaar.
In het sociale verkeer stond hij bekend als een innemende persoonlijkheid, gevoelig, intelligent, geestig, met een uitzonderlijk scherp waarnemingsvermogen en psychologisch inzicht. Maar vooral met een absolute toewijding aan zijn kunst. Hij stond bekend als meest interessante en beduidende Utrechtse schilder van de vorige eeuw. Net als collega meester-schilder en destijds tevens in Utrecht residerende Maurits Escher evenals Utrechter: Joop Moesman en tevens Anthonie Mor, maar dan een paar eeuwen daarvoor.
In de tentoonstelling wordt een verband gelegd met schilderijen van kunstenaars als Carel Willink, Raoul Hynckes en Charley Toorop. Zijn werk was destijds bekend in het buitenland en zodoende onderhield Pyke Koch contacten met buitenlandse kunstenaars en kunst assembles.
Het werk van Pyke Koch is enkel bekend geweest bij een klein publiek van buitenlandse kunstenaars en bewegingen. Maar zelf deed hij weinig moeite om meer internationale erkenning voor zijn werk te krijgen.
Hij bewonderde ‘moderne’ buitenlandse kunstenaars van de nieuwe zakelijkheid “Neue Sachlichkeit”, evenals kunstenaars als Rene Magritte, Carel Willink en Pablo Picasso. Maar was minder onder de indruk van de levenswijze van Pablo. Pyke Koch schilderde soms jarenlang niet. Hij deed regelmatig heel erg lang over de schilderijen, was niet geïnteresseerd in een omvangrijke productie.
Hij noemde bijvoorbeeld Pablo Picasso: Piet Kassa. Daar keek hij een beetje op neer. Voor hem was het schilderen eerder een dringende psychische noodzaak dan iets wat hij deed uit de losse pols. Om er maar geld aan te verdienen.
Zowel geliefd als verguisd; Het discutabele verleden van Pyke Koch
Helaas ontkomt hij er niet aan. Kochs kortstondige affiniteit met het “fascisme”. Vreemd genoeg aangezien veel van zijn directe vrienden, kunstenaars en schrijvers, tijdens de Tweede Wereldoorlog actief waren in het verzet.
Hij was zowel geliefd als verguisd. De Tweede Wereldoorlog bracht een belangrijk keerpunt in de perceptie van de persoon en van zijn werk.
In de late jaren 30 brengt hij een bezoek aan Italië. Hij was immers altijd al geïnspireerd door de Italiaanse renaissance. Maar hij raakt bovendien geïnspireerd door het Italiaanse “fascisme” en in het bijzonder: “Mussolini”.
Hij was er van overtuigd geraakt dat een nieuwe sterke Duitse en Italiaanse leider de westerse cultuur van een moreel faillissement zou kunnen redden. Je kunt je afvragen of hij veel politiek benul had. Zoals dat bij veel kunstenaars het geval is. Pas in 1941 na een bezoek aan Berlijn. Heeft hij afstand genomen van de “fascistische” denkbeelden.
Voor de oorlog werd zijn kunst alom gewaardeerd. Na de oorlog werden zijn “oorlogse idealen” hem enorm kwalijk genomen en hem als persoon in eerste instantie volledig genegeerd. Het werk van Pyke Koch werd lange tijd nauwelijks tentoongesteld. Ongetwijfeld hebben zijn aanvankelijke sympathieën voor het “fascisme” hierbij een belangrijke rol gespeeld. Sinds de jaren zeventig is de waardering voor Kochs werk weer toegenomen.
In “KUNSTSCHRIFT | 1-2010 Pyke Koch” werd hij en zijn oeuvre door de hoofdredacteur van het tijdschrift Kunstschrift, Mariëtte Haveman beoordeeld als: “Een sfinx in de kunst van de lage landen: Zo wordt Pyke Koch in dit Kunsttijdschrift beschreven. Zijn persoonlijke universum, en zijn hang naar het fascisme maakten hem ongrijpbaar. De kwaliteit van zijn werk is onbetwist.”
Latere leeftijd
Voorts was hij op latere leeftijd, al een paar jaar niet helemaal meer quick en stopte abrupt met schilderen. In 1991 overleed hij op hoge leeftijd aan de ziekte van Alzheimer. Postuum is in 2012 de Pyke Koch Stichting opgericht. De stichting wil de erfenis van Pyke Koch bewaren en voortzetten. Het vieren van de complexe wereld van zijn oeuvre en het toegankelijker maken van het werk voor een breed publiek, zijn de kernpunten.
Het fascinerende is dat niemand Pyke Koch kent en toch iedereen Pyke Koch kent. Hoewel bijna niemand iets weet over de man Pyke Koch persoonlijk. Zijn jonge kunstenaars vooral gefascineerd door het tijdloze karakter van zijn werk. Collega kunstenaar Kor Postma noemde Pyke Koch: “De intelligentste kunstenaar van Nederland”. Of je nu van zijn werk houdt of niet. Zijn kunstwereld blijft fascineren.
“Schilderijen zijn een soort van supermarkt. Je kunt er uithalen wat je er zelf uit wilt halen.”
Pyke Koch was een getalenteerde, fascinerende en inspirerende persoonlijkheid dito kunstenaar: Gevoelig, intelligent en geestig. Hij was anti-autoritair, haatte bekrompenheid, had lak aan formele etiquette en prikkelde nieuwsgierigheid op het gebied van nieuwe kunststromingen.
Afbeeldingvermelding
Stikkelman, T. (2018). Foto van portret door schilder [Schilderij]. Museum More, Gorssel, Nederland. Geraadpleegd op 31 januari 2023, van https://www.flickr.com/photos/140857280@N06/43565979084/in/photolist-dN5Kir-2bkrxsH-Piv2yS-29nM2Lq-6A6s6a-6A9irA-omZGwV-6ASJQE-cQntTj-7W6htX-7W9v7Y-H7TXAZ-29jo2bY-22inDhe Licentie beeldmateriaal: Naamsvermelding 2.0 Nederland (CC BY 2.0 NL)