Peter Paul Rubens (Siegen, Duitsland 28 juni 1577 – Antwerpen, Spaanse Nederlanden, 30 mei 1640) was een opmerkelijk kunstenaar. Niet alleen was hij een enorm succesvol schilder wiens atelier een duizelingwekkend aantal werken produceerde. Maar hij speelde ook een belangrijke diplomatieke rol in de 17de-eeuwse Europese politiek. Hij was duidelijk een charmante en fijne metgezel. Die werd beschreven als een statig postuur, met kastanjebruin haar, sprankelende ogen maar met ingehouden passie, een aanstekelijke lach, zachtaardig en hoffelijk.
Jeugd
Peter Paul Rubens werd geboren in het plaatsje Siegen in Duitsland. Maar vanaf zijn tiende verhuisde hij met zijn ouders naar Antwerpen, toentertijd Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Hij gaat op 13-jarige leeftijd in de leer bij gravin de Ligne als bediende. Het was een prestigieuze functie voor een jongeman, maar Rubens vond het verschrikkelijk en begon een opleiding tot kunstenaar.
Zodra hij zijn kunstopleiding had voltooid. Vertrok hij naar Italië om zelf de grote renaissance- en klassieke werken die hij kende van kopieën te bekijken. Acht jaar lang reisde en werkte hij in Spanje, waar hij de technieken van de renaissance en de klassieke kunst kopieerde en verwerkte. Om zichzelf uiteindelijk meester te maken in de barokstijl:
“Vlaamse barokschilderkunst, kunst uit de 15e, 16e en vroege 17e eeuw vanuit Vlaanderen en de omliggende regio’s. Waaronder Nederlands Brabant, Henegouwen (Wallonië), Picardië (Noord-Frankrijk) en Artois (Noord-Frankrijk). Bekend om zijn levendige materialisme en onovertroffen technische vaardigheid.”
Antwerpen
In 1608 kwam het bericht dat Peter Paul Rubens’ moeder op sterven lag. Hij vertrok direct naar Antwerpen, maar tegen de tijd dat hij aankwam was ze al overleden. Eenmaal thuis besloot Rubens in de stad Antwerpen te blijven. Zijn reputatie was hem voorgegaan en in 1609 werd hij op 33-jarige leeftijd aangesteld als hofschilder van de heersers der Nederlanden: Aartshertog Albert en zijn vrouw Isabella. Het jaar daarop trouwde hij met zijn eigen toekomstige vrouw Isabella: Isabella Brandt (1591 – Antwerpen, 15 juli 1626).
Rubens kon zich nu een groot huis in een van de betere wijken van Antwerpen veroorloven. Hij bouwde een groot atelier om zijn leerlingen en assistenten te huisvesten. Hij ontwierp het zelf in Italiaanse stijl. Ook voegde hij aan het huis een ronde beeldenzaal toe, gebaseerd op het Pantheon.
Peter Paul Rubens hield zich vooral bezig met altaarstukken, bijzonder geschikt voor een kunstenaar die graag op grote schaal werkte. Als ijverig en gedisciplineerd man stond hij elke dag om 4 uur op en werkte tot 17 uur ’s avonds voordat hij ging sporten om zijn conditie op peil te houden. Tijdens het schilderen liet hij zich door iemand voorlezen uit een werk uit de klassieke literatuur. Als enthousiast verzamelaar van edelstenen, antieke beelden en munten en andere curiosa werd Rubens collectie een bekende attractie voor bezoekende hoogwaardigheidsbekleders.
Rubens als diplomaat
In 1622 kreeg Rubens de opdracht om in Parijs een enorm project uit te voeren voor de notoire querulant Maria de Medici, de weduwe van koning Hendrik IV van Frankrijk. Twee hele galerijen dienden te worden versierd met scènes uit het leven van de koningin en haar overleden echtgenoot. De opdracht was beladen. Maria was uiterst onhandig en verraderlijk en haar favoriet, kardinaal Richelieu, zag Rubens als een politieke bedreiging. Na jarenlang getouwtrek werd het project half afgemaakt toen Maria van het hof werd verbannen.
In 1625 bereikte de pestepidemie (infectieziekte veroorzaakt door de pestbacil bacterie) Antwerpen. Rubens verhuisde met zijn gezin naar Brussel tot de nasleep van de pandemie. Daarna verhuisden het gezin terug naar Antwerpen, waar zijn vrouw tot zijn grote schrik. Ziek werd en stierf op 34 jarige leeftijd, waarschijnlijk alsnog aan de pest. Peter Paul Rubens, gewoonlijk een man die trots was op zijn stoïcisme, was een gebroken man van het verlies:
“Ik heb werkelijk een uitmuntende gezellin verloren, die men met recht en rede kon, ja moest liefhebben, omdat zij geen enkele vrouwelijke ondeugd bezat; zij was niet grillig of zwak (ziek), maar zo goed en zo oprecht. Tijdens haar leven was zij om haar deugden bemind en na haar dood beweend door iedereen. Een dergelijk verlies kost immens veel verdriet. Alleen de tijd kan deze wonde helen.”
Rubens stortte zich op zijn diplomatieke werk om zichzelf af te leiden. Hij verbleef enkele maanden in Engeland waar hij verschillende opdrachten uitvoerde voor Karel I, die een verwoed kunstverzamelaar was. Een van de opdrachten die Rubens voor Karel zou uitvoeren was de decoratie van het dak van zijn nieuwe Banqueting House in de Whitehall straat, Londen, Engeland.
Hofkunstenaar
Vanaf het midden van de jaren 1620 kreeg Rubens het steeds drukker met diplomatieke taken. Antwerpen, in de zuidelijke Nederlanden. Maakte deel uit van een rijk dat werd geregeerd door het katholieke Spanje. De protestantse noordelijke Nederlanden waren verenigd onder Nederlands bewind. Beide partijen hoopten de Nederlanden te verenigen onder hun eigen regime.
In 1610 had een 12-jarige wapenstilstand tussen de Nederland en Spanje (Het Twaalfjarig Bestand (1609-1621) ). Die de aartshertogen Albert en Isabella in staat stelde hun katholieke bewind in vrede en stabiliteit voort te zetten. In 1621 liep de wapenstilstand ten einde en juist op dat cruciale moment overleed de soevereine aartshertog Albert. Zijn gemalin, Isabella, bleef gouverneur, maar haar situatie was precair omdat Spanje, Frankrijk en Engeland probeerden te beslissen met wie en tegen wie ze zich zouden verenigen.
Rubens werd opgeroepen om in Frankrijk en Engeland namens Isabella te onderhandelen als vertegenwoordiger van de Spaanse Nederlanden. Omdat schilders vaak reden hadden om naar buitenlandse oorden te reizen, was hij goed geplaatst om geheime of delicate bezoeken af te leggen zonder dat zijn aanwezigheid argwaan wekte. Hij werd een hechte vertrouwelinge van Isabella en zij waardeerde zijn advies.
In 1624 werd Rubens door Isabella’s neef Filips IV in de adelstand verheven en in 1627 bracht zij hem nog hoger op de maatschappelijke ladder door hem tot ‘heer des huizes’ te benoemen.
Laatste jaren
Na een verblijf van 18 maanden in het buitenland had Peter Paul Rubens genoeg van de in zijn ogen, ondankbare taak als politicus. Hij keerde terug naar Antwerpen om zijn kinderen te zien en zijn huishoudelijke taken te behartigen. Ook kon hij zich volledig aan de schilderkunst wijden. Een van zijn belangrijkste opdrachtgevers in de jaren 1630 was koning Filips IV van Spanje, die meer dan 80 schilderijen bestelde.
In 1630, op 53-jarige leeftijd, trouwde Rubens opnieuw. Tot ieders verbazing trouwde hij niet in de adelstand, maar koos hij voor Hélène Fourment (Antwerpen, gedoopt 1 april 1614 – Brussel, overleden 15 juli 1673), de 16-jarige dochter van een respectabele koopmansfamilie. Rubens was duidelijk onder de indruk van zijn jonge, knappe, nieuwe vrouw, met wie hij vijf kinderen kreeg en zij figureert in talrijke portretten. Waaronder een versie van ‘Het oordeel van Parijs’ waarin zij als Venus figureert.
Tijdens zijn laatste jaren bracht Peter Paul steeds meer tijd door met zijn nieuwe, jonge gezin in zijn buitenhuis, het kasteel Het Steen, te Elewijt. Hij begon meer landschappen te schilderen, vaak voor zijn eigen plezier in plaats van voor de verkoop.
In 1639 kreeg hij een bijzonder zware aanval van jicht, waardoor hij nauwelijks meer kon schilderen. Enkele maanden later, in mei 1640, stierf hij aan hartfalen, mede veroorzaakt door de chronische jicht.
Rubens en zijn nalatenschap
Peter Paul Rubens en zijn nalatenschap biedt absolute meesterwerken die tijdens zijn leven werden geschilderd. En belangrijke kunstwerken van andere grote kunstenaars die door Rubens kunst werden beïnvloed in de generaties die volgden. We zien de invloed van Rubens in de kunst van Picasso ,Rembrandt en later bij Judith Leyster. Het is een verreikende en opmerkelijke erfenis voor de mensheid.
Rubens, vooral bekend om zijn kunst omtrent vlezige naakte vrouwen, omarmde ook een breed scala aan overige onderwerpen die toentertijd actueel waren. Van religieuze en mythologische scènes tot landschappen en portretten.
Afbeeldingvermelding
Deniz, S. (2022). Foto van schilderij: Kruisoprichting van Rubens in de kathedraal [Foto]. Onze-Lieve-Vrouwekathedraal Antwerpen, België. Geraadpleegd op 27 januari 2023, van https://www.pexels.com/photo/the-elevation-of-the-cross-painting-at-the-end-of-a-columnade-in-the-cathedral-of-our-lady-in-11952612/ Licentie beeldmateriaal: Alle foto’s en video’s op Pexels zijn gratis te gebruiken. Je kunt de foto’s en video’s van Pexels aanpassen. Wees creatief en bewerk ze hoe je maar wilt. Toeschrijving is niet vereist. Je hoeft de fotograaf of Pexels niet te vermelden, maar het wordt altijd gewaardeerd.